Metacognitive Regulation in Learning Experiences - Section 3 - Instruments in the Metacognitive Regulation in Learning Experiences

Öğrenme Deneyimlerinde Üstbilişsel Düzenleme - Bölüm 3

Öğrenme Deneyimlerinin Üstbilişsel Düzenlenmesinde Kullanılabilecek Araçlar

Bireyin, yaşamında bir akış biçiminde gerçekleşen öğrenme deneyimlerini yönetirken üstbilişsel düzenlemeyi kolaylaştıracak araçlara gereksinim vardır. Bu araçlar bireyin hem yaşam boyu, hem yaşam genişliğinde ve hem de yaşam derinliğinde öğrenme deneyimlerini hiyerarşik biçimde birbirleriyle ilişkilendirerek düzenleyebilmesini hem de geçmişteki, şu andaki ve gelecekteki deneyimleri zamansal biçimde düzenleyebilmesini kolaylaştırabilmelidir. Bu araçların bir yaşam günlüğü sistemi üzerinde çalışan yazılım öğeleri olarak geliştirilmesi durumunda birey öğrenme deneyimleri yönetimi yaklaşımını bu araçlar yardımıyla üstbilişsel düzenleme amacıyla kullanabilecektir. İzleyen bölümde bu amaca hizmet edecek yazılım öğelerinin kavramsal tasarımlarına yer verilmiştir.

Hiyerarşik Düzenleme Araçları

Birey yaşam günlüğü ile yakaladığı günlük verilerinden yola çıkarak etkinlik/olayları, ardından epizodlar ve son olarak öykülerini belirleyebilmekte ve tanıyabilmektedir. Birey bu yorumlama sürecinin ardından bağlamlaştırma ve anlamlandırma süreçlerini de uygulayarak kişisel modelinin “yapımını” gerçekleştirmektedir. Fakat planlama sürecinde bu işlemin tersine gereksinim duyulur. Planlamada önce öyküler tanımlanır, öykülere epizodlar atanır, son olarak epizodların bünyesinde etkinlikler tanımlanır. Bu, geleceğin bir tür “yapıbozumu”dur. Devam edilirse, değerlendirme işleminin de geçmişin bir tür “yapıbozumu” olduğu görülür.

Bireyin yaşamındaki öykülerin sayısı ve çeşitliliği o anda sahip olduğu roller tarafından belirlenir ve bireyin bütün öykülerine aynı anda odaklanmasını zorlaştıracak kadar çok sayıdadır. Fakat bireyler için yaşamlarının değişik dönemlerinde farklı rollerdeki öyküler önem kazandığı için, birey herhangi bir anda yaşamındaki rollerin yönetilebilir bir alt grubuna odaklanmayı tercih edecektir. 

Birey önem verdiği rollerdeki kendince öncelikli öykülerle, ardından bu öykülerdeki epizodlarla ve son olarak ta epizodlardaki etkinliklerle ilişkili enformasyonu yönetmek amacıyla uygulanabilir süreçlere gereksinim duyar. Tablo 1'de öykü yorumu yönetimi, epizod yorumu yönetimi ve etkinlik yorumu yönetimi için temel düzenleyiciler belirlenmiştir.

Tablo 1. Yorumların yönetimi

Öykü Yorumu Yönetimi	Epizod Yorumu Yönetimi	Etkinlik/Olay Yorumu Yönetimi
•         Kişisel zaman çizgisi üzerinde öykü oluşturma / tanımlama / etiketleme, düzenleme •         Öykünün zaman çizgisini oluşturma (öyküyü başlatma, izleyen yılda sürdürme, tamamlama) •         Öyküyü yeni isimle kaydetme, silme •         Öyküleri yaşam rolleriyle ilişkilendirme	•         Epizod oluşturma / tanımlama / etiketleme, düzenleme •         Epizodun zaman çizgisini oluşturma (epizodu başlatma, izleyen ayda sürdürme, tamamlama) •         Epizodu yeni isimle kaydetme, silme •         Epizodu öykülerle iliştirme (süregelen öykülere iliştirme, yeni öykü tanımlama)	•         Etkinlik / olay oluşturma / tanımlama / etiketleme, düzenleme •         Etkinlik / olayın zaman çizgisini oluşturma (başlatma, sürdürme, tamamlama) •         Etkinlik / olayı yeni isimle kaydetme, silme •         Etkinlik / olayı epizodlara iliştirme (süregelen epizodlara iliştirme, yeni epizod tanımlama)

Öyküler birden fazla epizod, epizodlar birden fazla etkinlik/olay içerirken, bir epizod birden fazla öyküyle, bir etkinlik/olay da birden fazla epizodla ilişkili olabilir. Ortaya çıkan hiyerarşik yapı aynı zamanda bir ağ yapısıdır. Kullanıcının bu ağ üzerinde dolanımı için bir ağ görselleştiricisine gereksinim vardır. Böylece birey hem yukarıdan aşağıya (öykü – epizodlar – etkinlikler) gezinme hem de aşağıdan yukarıya (etkinlik – epizodlar – öyküler) gezinme gerçekleştirebilir (Şekil 1).

Şekil 1. (a) Aşağıdan yukarıya ve (B) Yukarıdan aşağıya gezinme

Bir yaşam günlüğü görüntüleyicisi yazılımına yukarıdaki işlevlerin kazandırılmasıyla birey deneyim yorumlarını hiyerarşik olarak düzenleyebilmesine olanak sağlanacaktır.

Zamansal Düzenleme Araçları

Birey yaşam ve öğrenme deneyimlerine yönelik farkındalığını öykü, epizod ve etkinlik/olay düzeylerinde sürdürürken, aynı zamanda zamansal farkındalığını da canlı tutabilmelidir. Bu amaçla öykü, epizod ve etkinlik/olayları üç farklı zamanda da yansıtabilmeli (Mutlu, 2014d) ve zamanlara göre gruplandırabilmelidir (Tablo 2).

Tablo 2. Zamansal düzenlemeler

Öykülerin zamansal düzenlenmesi
Öyküleri üç zamanda da yansıtabilme	Gelecekteki, şu andaki ve geçmişteki öyküleri gelecekte, şu anda ve geçmişte yorumlayabilme
Öyküleri zamanlara göre gruplandırma	•       Önceki yıllarda başlamış, önceki yıllarda tamamlanmış öyküler (Bu öyküler onlu yıllar biçiminde arşivlenebilir, 1990’lar, 2000’ler vb.) •       Önceki yıllarda başlayıp, bu yıl tamamlanan öyküler •       Önceki yıllarda başlayıp, gelecek yıl devam edecek ya da tamamlanacak olan öyküler •       Bu yıl başlayıp, gelecek yıl devam edecek ya da tamamlanacak olan öyküler •       Bu yıl başlayıp, bu yıl tamamlanan ya da tamamlanacak olan öyküler •       Gelecek yıllarda başlaması öngörülen öyküler
Epizodların zamansal düzenlenmesi
Epizodları üç zamanda da yansıtabilme	Gelecekteki, şu andaki ve geçmişteki epizodları gelecekte, şu anda ve geçmişte yorumlayabilme
Epizodları zamanlara göre gruplandırma	•       Önceki aylarda başlayıp önceki aylarda tamamlanan epizodlar (bu epizodları yıllar halinde gruplandırmak mümkündür: 2015’e ait epizodlar, 2014’e ait epizodlar vb.), •       Önceki aylarda başlayıp bu ay tamamlanan epizodlar, •       Önceki aylarda başlayıp gelecek ay devam edecek ya da tamamlanacak epizodlar, •       Bu ay başlayıp gelecek ay devam edecek ya da tamamlanacak epizodlar, •       Bu ay başlayıp bu ay tamamlanan ya da tamamlanacak epizodlar, •       Gelecek aylarda başlaması öngörülen epizodlar
Etkinlik/olayların zamansal düzenlenmesi
Etkinlik/olayları üç zamanda da yansıtabilme	Gelecekteki, şu andaki ve geçmişteki etkinlik/olayları gelecekte, şu anda ve geçmişte yorumlayabilme
Etkinlikleri zamanlara göre gruplandırma	•       Önceki günlerde başlayıp önceki günlerde tamamlanan etkinlikler (bu etkinlikleri aylar halinde gruplandırmak mümkündür: 2015.01’e ait etkinlikler, 2014.12’ye ait etkinlikler vb.), •       Önceki günlerde başlayıp bugün tamamlanan etkinlikler, •       Önceki günlerde başlayıp gelecek günlerde devam edecek ya da tamamlanacak etkinlikler, •       Bugün başlayıp gelecek günlerde devam edecek ya da tamamlanacak etkinlikler, •       Bugün başlayıp bugün tamamlanan ya da tamamlanacak etkinlikler, •       Gelecek günlerde başlaması öngörülen etkinlikler

Öykü, Epizod ve Etkinliklerin Durumunu İzleme

Deneyimlerin herhangi bir andaki durumunu çeşitli listeler yardımıyla izlemek mümkündür. Bu listeler bir tür masaüstündeki gelen-giden evrak kutuları gibi düşünülebilir. Bir deneyimin o andaki durumunu içinde yer alacağı evrak kutusunun gözü belirlemektedir. Örneğin gelecekte gerçekleşmesi öngörülen bir deneyim “Taslaklar” listesinde tutulurken, yeterli olgunluğa eriştiğinde “Yapılacaklar” listesine taşınabilir, öngörülen zaman geldiğinde “Başlayanlar” listesine aktarılabilir, sona erdiğinde de “Tamamlananlar” listesine taşınabilir. Bunların dışında da gereksinim duyuldukça o andaki durumu özetleyen başka yardımcı listeler de oluşturulabilir (Tablo 3).

Tablo 3. Deneyimleri düzenlerken kullanılabilecek listeler

Geleceğe Yönelik Listeler	Güncel Duruma Yönelik Listeler	Geçmişe Yönelik Listeler
·        Yapılacaklar ·        İstekler/ihtiyaçlar ·        Amaçlar ·        Hedefler ·        Yol haritaları ·        Tasarım fikirleri ·        Taslaklar ·        Beklenenler ·        Fırsatlar ·        Tehditler ·        Öngörülen kapasite ·        Sonraki projelere-sürümlere bırakılan işler ·        …	·        Başlayanlar ·        Hatalar ·        Sorunlar ·        Tamamlanamayanlar Yeniden başlatılanlar ·        Beklenmeyenler ·        Gözlenen kapasite ·        Sürüm günlüğü ·        Zayıf yanlar ·        Güçlü yanlar ·        Kaynaklar ·        …	·        Tamamlananlar ·        İptal edilenler ·        Yeniden ele /alınacaklar ·        Başarılar ·        Başarısızlıklar ·        Beceriler/Yeterlilikler ·        Yetersizlikler ·        Çözümler ·        Etkili olanlar ·        Etkisiz olanlar ·        Birikimler ·        Kullanılan / kullanılamayan fırsatlar ·        Gerçekleşen / gerçekleşmeyen tehditler ·        Gelecekte etkili olması beklenenler ·        …

 Deneyimlerin herhangi bir andaki durumu zaman boyunca sürekli değişiklik göstereceği için bu işleyiş dinamik bir yapıdadır ve uygun arşivleme yapılmadığı durumda deneyimlerin eski durumlarına ait enformasyon kaybedilir. Diğer taraftan bireyin deneyimlerine ait enformasyon akışı gelecekle ilgili listelerden şu andaki listelere ve oradan da geçmişteki listelere doğru tek yönlü değildir. Birey şu andaki bir listeyi ya da geçmişle ilgili bir listeyi incelerken tekrar geriye dönerek geleceğe ait bir listeyi güncelleyebilir. Bu durumda gelecekten şu ana, şu andan geçmişe ve geçmişten geleceğe enformasyon akışı iki yönlüdür ve birey herhangi bir anda bir zamandaki listelerle ilgilenirken diğer zamanlardaki listeleri de güncelleyebilmelidir.

Zaman Çizgisinin Dökümü

Deneyimlerin hiyerarşik ve zamansal düzenlenmesi dinamik bir süreçtir ve birey bir oturumda planlama, izleme-denetleme ve değerlendirme amacıyla kişisel bilgi tabanı üzerinde birden çok değişiklik yapabilir. Bu değişiklikler o andaki duruma ait anlık enformasyonun kaybına yol açabilir. Birey, gelecekte geçmişteki anlık durum hakkında bilgi almak gerektiğinde ya bilgi tabanını sık sık arşivlemeli, ya da herhangi bir ana ait bütün resmi gösteren dökümler alabilmelidir. Kişisel zaman çizgisinin anlık görüntüsünü bir işlem tablosu biçiminde kaydetmek zamansal enformasyon kaybı durumunda geriye dönerek anlık bilgiye erişmeyi kolaylaştıracaktır. Bu işlem tablolarında yaşam günlüğüne ait günlük verilerine yer verilmeyerek, sadece bireyin deneyimlerine yönelik hiyerarşik yorumları ile bu deneyimlerin zaman çizgisindeki yerleşimi Gantt şeması biçiminde görüntülenmesi yeterli olacaktır. Bir işlem tablosu, etkinlik/olay yorumları haftalık düzeyde görüntülendiğinde, teknik olarak 100 yıl uzunluğunda bir zaman çizgisi ile bu zaman çizgisinde yer alan bir milyondan fazla etkinliği içerebilir.

Yukarıdaki düzenleyicilerin bir yaşam günlüğü sistemine eklenmesiyle kullanıcıların öykü, epizod ve etkinlik yorumlarını zamansal açıdan düzenlemelerine olanak sağlanmış olacaktır. 

[*] Bu bölümün yazılmasında “Mutlu, M.E. (2015). Öğrenme Deneyimlerinin Yönetiminde Üstbilişsel Düzenleme, 4th World Conference on Educational and Instructional Studies-WCEIS 2015, 5-7 Kasım 2015, Antalya” kaynağından yararlanılmıştır.

(Not: Yararlanılan kaynaklar yazı dizisinin sonunda topluca verilecektir.)