Signification of Learning Experiences - Section 2 - Design of Experience Protfolio System

Öğrenme Deneyimlerinin Anlamlandırılması - Bölüm 2

Deneyim Portfolyosu Sistemi Tasarımı

Bu bölümde öğrenme deneyimlerinin anlamlandırılması için yansıtıcı öğrenme sürecinden yararlanarak “deneyim portfolyosu” adı verilen bir yapı tasarlanmıştır. Ardından, bireylerin deneyim yorumları, içerik tanımlamaları ve bağlamlardan yararlanarak deneyimlerine ait portfolyo oluşturma süreci tanımlanmış, deneyim portfolyosunun yansıtıcı öğrenmeyi desteklemek ve yetkinlikleri kanıtlamak amacıyla kullanımı incelenmiştir.

Bu bölümde ilk önce yaşam genişliğinde öğrenme deneyimlerini yakalamaya yönelik olarak geliştirilmiş olan yaşam günlüğü sisteminin araçları ve süreçleri tanıtılmış, ardından bu sistem üzerinde çalışacak bir deneyim portfolyosu sistemi tasarlanmıştır. Son olarak, “Öğrenme deneyimlerinin yönetimi" yaklaşımı ile Boud ve arkadaşlarının (1985) "yansıtıcı öğrenme" süreci karşılaştırılarak, yaşam günlüğüne dayalı öğrenme deneyimleri portfolyosunun yansıtıcı öğrenme amacıyla kullanımı tartışılmıştır.

Yaşam Günlüğüne Dayalı Araçlar ve Süreçler

Yaşam günlüğü sistemleri, bireylerin günlük deneyimlerine ait ipuçlarının, daha sonra incelendiğinde yaşanan deneyime ait ayrıntıların kolayca hatırlanmasını sağlayacak biçimde, sürekli olarak yakalanması ve tekrar erişilebilecek biçimde kaydedilmesine olanak sağlayan, algılayıcılarla donatılmış giyilebilir/taşınabilir dijital cihazlardır. Bu özelliklere sahip olacak biçimde yakın zamanlardan geliştirilen bir “çoklu cihazlı ve çoklu algılayıcı” yaşam günlüğü sisteminde kullanıcının masaüstü, dizüstü ve tablet bilgisayarları birer günlük yakalama aracına dönüştürülerek, gün boyunca pasif bir biçimde ekran görüntüsü, kamera görüntüsü ve konum verisi yakalanmakta; kullanıcı gereksinim duyduğunda aktif biçimde ses, video ve ekran videosu kaydedebilmektedir (Mutlu, 2015d).  “Çoklu cihazlı ve çoklu algılayıcılı” yaşam günlüğü sistemindeki araçları kullanan ve süreçleri uygulayan uygulayıcılar deneyim havuzu, bağlam havuzu ve içerik havuzu olmak üzere üç veri kümesine sahip olacaklardır:

Deneyim Havuzu

Yaşam günlüğü sistemleri yaşam deneyimlerini yakalamaya, yorumlamaya ve erişmeye olanak sağlayan araçları içermektedir (Mutlu, 2015a):

Deneyimleri Yakalama: Yaşam deneyimleri, görüntü yakalama, ekran görüntüsü yakalama, konum yakalama, ses yakalama, video yakalama ve ekran videosu yakalama yazılımlarıyla pasif ve aktif biçimde yakalanmakta; OneDrive bulut hizmeti üzerinden bir çalışma bilgisayarına birleştirilerek aktarılabilmektedir.

Deneyimleri Yorumlama: Kullanıcı, yakalanan ve çalışma bilgisayarına aktarılan tüm deneyimleri LifeLoggingViewer isimli bir yaşam günlüğü görüntüleyicisi yardımıyla bir zaman çizgisi üzerinde görüntüleyebilmekte;  seçili veriler ve seçili gün, ay ya da yıl üzerinde bu deneyimlere ait sınırsızca yorum girebilmektedir. “Öğrenme deneyimlerinin yönetimi” yaklaşımında kullanıcının deneyimleri taradıktan sonra deneyime ait etkinlikleri ve olayları yorumlaması; birden fazla deneyimi birbiriyle ilişkilendirerek epizod yorumları oluşturması, birden fazla epizodu birbiriyle ilişkilendirerek öykü yorumları oluşturması öngörülmektedir.
Kullanıcının etkinlik/olay yorumlarını günlük zaman diliminde, epizod yorumlarını aylık zaman diliminde, öykü yorumlarını ise yıllık zaman diliminde oluşturması yaşam deneyimlerini hiyerarşik olarak düzenlemesine olanak sağlayacaktır (Mutlu, 2015a).

Deneyimleri epizodlar ve öyküler biçiminde düzenlemenin tek bir yolu bulunmamaktadır. Bireyin yaşadığı deneyimlerin çeşitliliği, aynı anda yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülüklerin ve üstlendiği rollerin sayısı,  deneyimleri düzenlerken oluşturulacak epizod ve öykü hiyerarşilerinin derinliğini ve genişliğini etkileyecektir. Kullanıcı bir deneyimi bir ya da daha fazla epizodla (bir epizod listesinden seçerek) ilişkilendirebilir; bir epizodu da bir ya da daha fazla öyküyle (bir öykü listesinden seçerek) ilişkilendirebilir.

Deneyimlere Erişme: Kullanıcı yaşam deneyimlerine yönelik oluşturduğu yorum kayıtları üzerinde kolayca arama yapılabilir ve yorumlarında seçili anahtar sözcüklerin geçtiği deneyimlere erişilebilir. Ayrıca belirli bir öyküye ait epizodları ya da belirli bir epizoda ait deneyimleri filtreleyerek listeleyebilir (Mutlu, 2015a).

Bağlam Havuzu

Bağlamlar, deneyimin içinde yer aldığı çevreye ve duruma ait olan, deneyimin daha sonra anımsanması, fark edilmesi, diğer deneyimlerden ayırt edilmesi ve anlamlandırılmasında yardımcı olan verilerdir.  Deneyime ait anımsatıcı görüntülerin yanı sıra bağlamların da yakalanması ve deneyimi oluşturan öğeler biçiminde kaydedilmesi gerekir.

Bağlamları Çıkartma: Birey bir deneyime ait zaman, konum ve görüntü şeklindeki kanıtları inceledikten sonra, o deneyime eşlik eden kişi, yer, olay, davranış, varlık, duygu ve özelliklere ilişkin notlar oluşturabilir. Bazı bağlamlar, algılayıcılar ya da algılayıcı birleşimleri ile yazılımlar tarafından bir ölçüde belirlenebilmektedir:

• Saat yardımıyla deneyimin gerçekleştiği zaman,
• Konum algılayıcıları ile deneyimin gerçekleştiği yer,
• Hız algılayıcılarının konum algılayıcılarıyla birleşimi ile durma, yürüme, otomobil sürme vb. etkinlikler,
• Görüntü tanıma teknikleriyle bilgisayar kullanma, yemek yeme, bir kişiyle görüşme vb. etkinlikler,
• Ses algılayıcısı ile konuşma, kalabalık ortamda bulunma vb. durumlar,
• Işık düzeyi algılayıcı ile içeride olma, dışarıda olma vb. durumlar,
• Bluetooth algılayıcısı ile çevredeki kişiler akıllı telefonları yardımıyla  algılanabilmektedir.

Yukarıdaki yöntemlerin günlük verileri üzerinde uygulanmasıyla, belirli bir zaman aralığındaki bağlamlara ait çıkarımlar gerçekleştirilerek, deneyime ait yorumlar desteklenebilir. Örneğin, zaman çizgisi üzerindeki bir tarihte belirli bir saat seçildiğinde, o saat diliminde en fazla süreyle hangi adreste bulunulduğu, en fazla hangi eylemin gerçekleştirildiği (oturma, yürüme, otomobille hareket etme, bilgisayar başında oturma, yemek yeme, televizyon izleme, bir topluluk içerisinde bulunma, vb.), çevrede en fazla süreyle kimlerin bulunduğu vb. bağlamlar belirlenerek, birer not olarak eklenebilir. Güncel teknoloji henüz davranış, duygu, özellik, olay vb. bağlamların algılayıcılar tarafından etkili biçimde yakalanmasına olanak sağlamadığı için, bu bağlamların deneyimi yaşayan bireylerin kendileri tarafından deneyimden çıkartılması ve kaydedilmesi gerekmektedir.

Bağlam Ontolojisi Oluşturma: Bireyin deneyimlerine eşlik eden bağlam değerlerinde aynı uzunluktaki zaman dilimlerinde ortaya çıkan çeşitlilik zamanla azalacaktır. Bunun nedeni bireyin genellikle aynı kişilerle bir araya gelmesi, aynı mekânlarda bulunması, aynı davranışları göstermesidir. Yine de bireyin deneyimlerine ait bağlamların aldığı farklı değerlerin oluşturduğu havuz büyüdükçe bu değerleri hiyerarşik biçimde düzenleme gereksinimi ortaya çıkacaktır. Böylece, bireyin yaşam deneyimlerinden elde edilen yedi farklı bağlam ağacı ile bir kişisel bilgi tabanı oluşacaktır.

Bağlamlara Erişme: Birey, deneyimlerine ait bağlam notlarını oluşturmanın yanı sıra, bu bağlam değerlerinden oluşturduğu kişisel bilgi tabanındaki bağlam düğümlerine ilgili deneyimleri not ettiği durumda, bağlamlar ve deneyimler arasında bir ağ oluşturmuş olacaktır. Bu ağ yardımıyla deneyimlerden bağlamlara, bağlamlardan da deneyimlere erişmek mümkün olacaktır (Mutlu, 2015c).

Bir etkinlik/olay yorumunda o ana ait bütün bağlam değerlerinin çıkartılması sonucunda, bu bağlam değerlerinin kümesi deneyimi tanımlamak/etiketlemek için yeterli olacaktır.

Eğer bağlamlara ait ayrıntılı bir ontoloji oluşturulabilirse, etkinlik/olay yorumlarının anlamsal çözümlemesi bir yazılım yardımıyla gerçekleştirilebilir ve yorum cümlesindeki bağlamlar kullanıcının gözetimi altında elde edilebilir. Bağlamlara ait başlangıç ontolojisi oluşturmak için başlangıçta kullanıcının katkısı daha fazla olacak; zamanla kişisel ontoloji olgunlaştıkça kullanıcıya düşen görev azalacak, yazılım daha fazla başarılı işlem gerçekleştirecektir.

Bir sonraki aşamada farklı bağlam değerlerinin bağlam ağaçlarına taşınması ve yaşanan deneyimin ağacın ilgili düğümlerine not edilmesi gerçekleştirilir: Bu işlem önceki aşamadaki anlamsal çözümleme esnasında elde edilen verilerin yardımıyla ve kullanıcının gözetimi altında bir yazılım yardımıyla gerçekleştirilebilir.

İçerik Havuzu

Yaşam günlüğü sistemleri genellikle deneyime ait anımsatıcı ipuçlarını yakalamak amacıyla kullanılırlar. Örneğin sıradan bir güne ait 16 saat boyunca her 30 saniyede bir görüntü yakalandığında 1920 adet fotoğraf elde edilir ve büyük bir ekranda Windows işletim sisteminin Dosya Gezgini ile bir-iki dakikada bütün resimlere hızlıca göz atılarak o güne ait birbirinden farklı sahnelerin farkına varılabilir. Eğer, aynı süreye ait deneyimler bir ya da birden fazla video şeklinde kaydedilmiş olsaydı bu videoları hızlandırılmış şekilde taramak çok daha uzun süre alacaktı. Bu nedenle ses ve video yaşam deneyimlerini geriye dönerek taramak için uygun ortamlar değildir. Fakat yaşam deneyimleri pasif bir biçimde durağan görüntüler halinde yakalanırken, aynı anda bireyin bir daha erişmesine ya da canlandırmasına olanak bulunmayan anların ses ya da video kaydının yapılması durumunda, tarama yine durağan görüntüler üzerinde yapılırken, ayrıntıya inilmesi gerektiği durumda video ya da ses kayıtlarına başvurulabilir. Bu çalışmada, ses, video ve ekran videosu ile deneyime ait içeriklerin kaydedildiği varsayılmakta ve bu nedenle ses, video ve ekran videosu dosyaları birer “içerik” dosyası olarak sınıflandırılmaktadır.

Yakalanan deneyimlerde ses, video ve ekran videosu kaydı yapılmadığı durumda da bir “içerik” öğesi bulunmaktadır. Örneğin, kullanıcının bilgisayarda internet üzerinden bir gazete okuduğunu varsayalım. Bu okuma deneyimine ait ses, video ya da ekran videosu kaydı olmasa da yaşam günlüğü sisteminin pasif yakalama özelliği bu deneyime ait ekran görüntülerini varsayılan olarak her 30 saniyede bir yakalayacaktır. Kullanıcı daha sonra ekran görüntülerinden yararlanarak bu okumayı tekrar yapabileceği gibi, içeriğe ait kaynağı hatırlayarak tekrar erişebilecektir. Bu nedenle, içerik yakalama işleminin, tekrar oluşturulması, tekrar yaşanması ya da bir daha erişilmesi kolay ya da mümkün olmayan içeriklerin-anların yakalanması amacıyla kullanılması daha anlamlı olacaktır.

İçeriği Yakalama: Yaşam günlüğü sisteminde kullanıcı ses, video ve ekran videosu yakalamak istediğinde ilgili yakalama yazılımında “Start” düğmesine tıklar ve “Stop” düğmesine tıklayana kadar yazılım varsayılan olarak her 360 saniyede bir 360 saniye uzunluğunda ses, video ya da ekran videosu kaydı gerçekleştirir (Mutlu, 2015g).

İçeriğin İlgili Olduğu Alanı ve Konuyu Belirleme: Bireylerin bir içerikle ilgilenme nedenleri genellikle (a) çalışma, (b) öğrenme ya da (c) özel ilgi alanları olmak üzere üç grupta toplanabilir. Birey, günlük yaşam faaliyetlerine ilişkin diğer içerikleri bu üç alana dâhil edebileceği gibi, “günlük yaşam” isimli dördüncü bir alan oluşturarak, bu alanda toplayabilir. Bu alanların her birinde bireyin motivasyonu farklı olacaktır. Birey aktif biçimde yakaladığı içerikleri zamanla sınıflandırmaya başladığında bu üç alan (domain) altında oluşturacağı konu gruplarına dâhil etmeye başlayacaktır. Ardından içerikle ilgili kapsam, gündem ya da kavram listesi oluşturarak, deneyime eşlik eden içeriği eksiksiz olarak kendi içerik tabanına dâhil edebilecektir. İçeriğe ait kapsam ya da gündem büyük ölçüde nesnel biçimde tanımlı iken, içeriğin kapsadığı kavramlar daha öznel bir alana temas eder ve sınırsızca olabilir; ama o anda birey sadece belirli bir kavram ya da kavram kümesine odaklanmıştır. Böylece birey bu süreçle, içerikleri deneyim ve bağlamlarla ilişkilendirmenin ötesinde, ayrıca konular ve kavramlar halinde kendi içerisinde tanımlayabilmekte, böylece kendi kavramsal çerçevesini oluşturan bir içerik tabanını oluşturabilmektedir. Sisteme eklenecek bu bileşen bireyin yaşadığı deneyime ait yeni bilgiyi kendi kavramsal çerçevesiyle bütünleştirmesine olanak sağlayacaktır.

Mutlu tarafından Şubat 2013 - Ağustos 2014 döneminde geliştirilen yaşam günlüğü sisteminde bireyin deneyimlerine eşlik eden içerikler birey tarafından bir “varlık” bağlamı olarak tanımlanarak sınıflandırılabilmekteydi (Mutlu, 2015a). Bu çalışmada kullanılan yaşam günlüğü sistemi ise deneyime eşlik eden içeriklere ayrıca yorum ve tanım ekleme olanağı sunmaktadır (Mutlu, 2015g).

Birey zamanla çalışma, öğrenme ve ilgi alanlarına ait konuların oluşturduğu kümeyi hiyerarşik olarak düzenleme ihtiyacı hissedecek ve bu amaçla bir konu haritası ya da ağacı oluşturacak ve içerikleri bu ağacın düğümlerine tanımlayacaktır. Zamanla oluşan kavram kümesi de bir kavram haritası ve ağacı oluşturmasına olanak sağlayacaktır.

Bireyin yeni bilgiyi kendi kavramsal çerçevesiyle bütünleştirmesi aşağıdaki aşamalarla gerçekleştirilir:

• Bilgiyi bir alanla ilişkilendirme (alan hiyerarşisi oluşturmak)
• Bilgi daha önce var olan bir alana aitse bilgiyi onun altına eklemek,
• Yeni bir alana aitse, yeni alanı alan havuzuna eklemek, ardından bilgiyi o alana dâhil etmek,
• Bilgiyi alana ait bir konuyla ilişkilendirmek (konu hiyerarşisi oluşturmak)
• Bilgi daha önce var olan bir konuya aitse bilgiyi onun altına eklemek,
• Yeni bir konuya aitse, yeni konuyu konu havuzuna eklemek, bilgiyi o konuya dâhil etmek,
• Bilgiyi konuya ait bir kavramla ilişkilendirmek (kavram hiyerarşisi oluşturmak)
• Bilgi konuyla ilgili hangi kavramlara yönelik? Kavram, eğer havuzda daha önce varsa bilgiyi o kavrama dâhil etmek,
• Yeni bir kavramsa, kavramı kavram havuzuna eklemek, ardından bilgiyi kavrama dâhil etmek,

İçeriği Alan, Konu, Kavram Verileriyle Etiketleme: Yaşam günlüğü görüntüleyicisi ile zaman çizgisi boyunca yakalanan içeriklere erişilebilir ve görüntülenebilir/oynatılabilir. Aynı araçla seçili içeriklere alan, konum ve kapsam/gündem/kavram etiketleri eklemek mümkündür. Ses, video ve ekran videosu içeriğini çözümlemek amacıyla yazılımlar geliştirilmektedir. Uzun dönemde bu algoritmalardan yararlanarak içeriklerden konu, kapsam, gündem ve kavramlara yönelik çıkarımlar elde edilebilir ve kullanıcının gözetiminde içeriği yorumlamak amacıyla kullanılabilir.

İçeriğe Erişme: Birey içerik havuzundaki içeriklere alan, konu ve kapsam/gündem/kavram etiketleri aracılığıyla tekrar erişebilir. Ayrıca içerikler üzerinde deneyimlerden yola çıkarak arama ya da filtreleme yapabilir.

[*] Bu bölümün yazılmasında “Mutlu, M.E. (2015). Öğrenme Deneyimi Portfolyo Sistemi Tasarımı. Proceedings Book volume 4, pp. 452-465, INT-E 2015 International Conference on New Horizons in Education, June, 10-12, Barcelona, Spain“ kaynağından yararlanılmıştır.

(Not: Yararlanılan kaynaklar yazı dizisinin sonunda topluca verilecektir.)