Açıköğretim Fakültesi Araştırma Şenliği (Kasım 2019)
8 Kasım 2019 tarihinde “Araştırma Şenliği” adıyla 3.sü düzenlenen Açıköğretim Araştırma Şenliğine 15 Eylül 2015 - 15 Eylül 2017 tarihleri arasında gerçekleştirmiş olduğumuz "Sanal Ortamdaki Öğrenme Deneyimlerinin Yönetimi için Yapay Zeka Teknolojileriyle Desteklenmiş Bir Yaşam Günlüğü Sisteminin Tasarımı, Geliştirilmesi ve Değerlendirilmesi" isimli TÜBİTAK 1001 projesini tanıtmak amacıyla proje ekibi olarak aşağıdaki posterle katıldık.
Öğrenme Deneyimlerinin Yönetiminde Yaşam Deneyimlerini Yakalamak İçin Çok Katmanlı Bir Model - Bölüm 7
MODEL C - ENFORMASYON KAYNAKLARINA BAĞLI YAŞAM GÜNLÜĞÜ SİSTEMLERİ
Model C dış enformasyon kaynaklarından günlük verisi yakalayabilen sistemlerdir. Bu
enformasyon yerel, ulusal ve küresel haber kaynakları ve bireyin izlediği sosyal medya
kaynaklarından çekilir.
Yerel, ulusal ve küresel haber kaynaklarından bireyin tercihlerine göre finans, politika,
kültür / sanat, spor, toplum, magazin, teknoloji/bilim, hava durumu vb. kategorilerinde
önceden belirlenen zaman aralığına ait güncel haberler yakalanarak, bireyin yaşam günlüğüne
günlük verisi olarak eklenebilir.
Bu modeldeki yakalama yaklaşımları arasında bireyin sabit ya da mobil yaşam günlüğü
tarafından önceden belirlenmiş sitelere ait sayfaların günün belirli saatlerinde görüntülerinin
ya da kopyalarının alınması; sosyal ağların sunmuş olduğu hizmetlerden yararlanarak günün
önemli verilerinin alınması vb. bulunmaktadır.
Model C ile kişisel bir yıllık (almanak) oluşturulur. Bu yıllıktaki olayların hepsi bireyin
o andaki deneyimlerine doğrudan eşlik etmemiş olsa da bu olaylar dolaylı olarak o dönemdeki deneyimlere farklı ölçülerde yansımıştır. Bu nedenle bireyler bir almanağı
incelediklerinde hemen hemen bütün olayları anımsarlar fakat o anda ne yapmakta
olduklarını hatırlamakta zorluk çekerler. Model C bireylerin, yaşadıkları deneyimlere eşlik
eden ya da deneyimin arka planında oluşan önemli olayları kişisel zaman çizgilerinde
görmelerine olanak sağlar.
Model C kendi başına kullanılabilen bir yaşam günlüğü sistemi değildir. Bütün
işlevlerine sahip olması için Model 0 ya da Model A ile birlikte kullanılmalıdır (Grafik 7).
Grafik 7. Model C - Enformasyon Kaynaklarına Bağlı Yaşam Günlüğü
Bu bölümün yazılmasında “Mutlu, M.E. (2017). Öğrenme Deneyimlerinin Yönetiminde Yaşam Deneyimlerini Yakalamak İçin Çok Katmanlı Bir Model, 3’üncü Uluslararası Eğitim, Uzaktan Eğitim ve Eğitim Teknolojileri Kongresi, ICDET 2017, Antalya” kaynağından yararlanılmıştır.
(Not: Yararlanılan kaynaklar yazı dizisinin sonunda topluca verilecektir.)
Öğrenme Deneyimlerinin Yönetiminde Yaşam Deneyimlerini Yakalamak İçin Çok Katmanlı Bir Model - Bölüm 6
MODEL B - ÇEVREYLE BAĞLANTILI YAŞAM GÜNLÜĞÜ SİSTEMLERİ
Model B çevredeki kaynaklardan günlük verisi yakalayabilen yaşam günlüğü
sistemlerini içermektedir. Önceki modellerdeki bir aygıtla değişik kablosuz iletişim
yöntemleriyle bağlantılı olan çevredeki akıllı algılayıcıları içermektedir.
Akıllı nesneler kendilerine ait kimlik ve miktar bilgilerini ve eğer bir algılayıcıya
sahipseler, bu algılayıcı ile algıladıkları enformasyonu RFID aracılığıyla yakın çevrelerine
iletebilen nesnelerdir. Böylece bu nesneleri içeren varlıkların kimliğini belirlemek ve izlemek
mümkün olmaktadır. Kredi kartları, elektronik kimlik kartları, elektronik pasaportlar,
üretimde ve taşımacılıkta paketlere takılan elektronik etiketler, mağazalardaki ürünlere
takılan güvenlik nesneleri, sokak ve çiftlik hayvanlarına takılan elektronik küpeler, elektronik
otel anahtarları, trafikte kullanılan hızlı geçiş sistemleri, kütüphanedeki kitaplara takılan
elektronik etiketler vb. günlük yaşamdaki akıllı nesnelerin türü ve sayısı hızla artmaktadır
(Kortuem vd., 2010).
Çevremizdeki cihazlar giderek çevrimiçi hale gelmektedirler. Sıradan bir evde, evin
modem aygıtından IP adresi alabilen onlarca cihaz bulunmaktadır. Evde bulunan masaüstü,
dizüstü, tablet bilgisayarlar ile akıllı telefonların yanı sıra akıllı televizyonlar, akıllı fotoğraf
makinaları ve video kameraları, ısıölçerler, internet üzerinden denetlenebilen doğalgaz
kombileri, oyun konsolları, internete bağlanabilen buzdolapları, akıllı saatler, akıllı
oyuncaklar vb. cihazlarla bu sayı giderek artmaktadır. Bu süreç sadece ev aygıtları için değil,
iş ortamındaki cihazlar, sokak ve caddelerdeki cihazlar, sağlık, eğitim, eğlence, kültür ve spor
kurumlarındaki cihazlar, taşıtlardaki ve binalardaki cihazlar olmak üzere gündelik yaşamın
her alanında da gelişmektedir. Cihazların üzerlerindeki algılayıcılarla kendi işlevleri
doğrultusunda çevrelerini algılayabilmesi; Bluetooth, NFC, Wi-Fi, 3G ya da 4G gibi kablosuz
ağlar üzerinden içinde bulundukları durum hakkında kullanıcılara ve diğer cihazlara
enformasyon iletebilmeleri, kullanıcılardan ve diğer cihazlardan enformasyon alabilmeleri,
akıllı bir cihaz haline gelmelerine neden olmaktadır. Bu türden birbirine bağlı akıllı cihazların
oluşturduğu ağa “nesnelerin interneti” adı verilmektedir. 2020 yılında dünya üzerinde 50
milyar akıllı cihazın bulunacağı öngörülmektedir (Suarez-Tangil vd., 2014).
Akıllı cihazların bir üst düzeyi akıllı araçlardır. Akıllı araçlar akıllı cihazlar gibi
çevrelerini algılayabilmekte ve içinde bulundukları koşulları saptayabilmektedirler.
Cihazlardan farkları ise edindikleri bu enformasyonu kullanarak çıkarımda bulunmaları ve bir
amaç doğrultusunda kendi başlarına karar verebilmeleridir. İnsansız hava araçları, sürücüsüz
otomobiller, otonom robotlar akıllı araçlara birer örnektir. Akıllı cihazların kendi aralarında oluşturdukları makineden makineye ağlara sis (fog) bilgisayım adı verilmektedir
(Stojmenovic, 2014).
Kullanıcılarını izleyecek biçimde tasarlanan insansız hava araçları ile “izleyebilen
yaşam günlüğü araçları” adı verilebilecek yeni bir tür yaşam günlüğü sistemi ortaya
çıkmaktadır. Doğada açık havada kullanılacak biçimde tasarlanan bu hava araçları
kullanıcısını havadan birkaç metre uzaktan izler ve kayda alır (Pitt vd., 2014).
Akıllı nesneler ve akıllı cihazların yoğun olarak kullanımıyla akıllı evler, akıllı binalar,
akıllı şehirler ve akıllı ortamlar tasarlanabilmektedir.
Akıllı evler (ya da geleneksel adıyla ev otomasyonu) evdeki ısıtma, soğutma,
havalandırma, ışıklandırma ve güvenlik sistemlerinin uzaktan izlenmesi ve yönetilmesini
sağlayan sistemlerdir. Bu sistemler evde tüketilen su, elektrik, doğalgaz, internet vb.
hizmetlerin ölçümünü de içerebilmektedir. Akıllı ev kavramının içerisine evdeki buzdolabı,
fırın, vantilatör, çamaşır/kurutma makinesi ve ev robotları gibi elektrikli ve elektronik
cihazların internet üzerinden denetimi de eklenmektedir. Günümüzde hobi elektroniği ile
meraklı kullanıcılar kendi akıllı ev sistemlerini oluşturmaya başlayabilirler (Vujovic ve
Maksimovic, 2015).
Akıllı binalar akıllı ev teknolojilerinin ofis binaları, üretim ve hizmet binaları ve konut
blokları boyutunda kullanımıyla tasarlanmaktadırlar. Başlıca hizmetler arasında ısıtma,
soğutma, nemlendirme, ışıklandırma, havalandırma, su ve sıcak su dağıtımı, güvenlik ve
alarm sistemi, gaz denetimi, yangın denetimi sağlamak gelmektedir. Akıllı bina teknolojileri
binalar büyüdükçe önem kazanmaya başlayan enerji ve işletim maliyetlerinin denetimi için
vazgeçilmez duruma gelmişlerdir. Günümüzde akıllı binalar bina sakinlerini üzerlerindeki
manyetik kimlik kartlarını izleyerek gözetleyebilmekte, otomatik kapı ve ışıklandırma
sistemleriyle binanın kullanılmayan bölümlerindeki enerji giderlerini kısabilmektedirler
(King ve Perry, 2017).
Akıllı şehirler, nesnelerin interneti teknolojisinin şehir çapında kullanılmasıyla
şehirdeki yaşam kalitesini artırmayı amaçlarlar. Akıllı şehirlerde nesnelerin interneti, okullar,
kütüphaneler, ulaşım sistemleri, hastaneler, elektrik dağıtımı, doğal gaz dağıtımı, su dağıtımı,
kanalizasyon sistemi, geri dönüşüm sistemi, polis teşkilatı ve iletişim sistemlerinde yaygın
olarak kullanılırlar. Böylece şehirdeki yaşam ve çalışma alanlarının günde 24 saat ve haftada
7 gün boyunca vatandaşların gereksinimlerine en hızlı yanıt verecek ve en az enerji tüketecek
biçimde yönetilmesine olanak sağlarlar (Chourabi vd., 2012; Fadel vd., 2015).
Akıllı nesnelere, cihazlara ve araçlara eklenen gelişmiş algılayıcılar ve gelişmiş
hareket, görüntü ve ses tanıma teknolojileri bu nesnelerin bulunduğu ortamları birer akıllı
ortama dönüştürmekte ve bu ortamdaki insanları tanıyarak, bu insanlara yaş ve cinsiyetlerine
göre davranabilmelerine olanak sağlamaktadır. Örneğin, birey bir reklam panosunun önünden
geçerken, akıllı reklam panosu bireyin yaşı ve cinsiyetine uygun olarak düzenlenen reklamı
görüntüleyebilmektedir. Diğer taraftan yalnız başına yaşayan yaşlıları gözetleyebilen akıllı
ortam içeren evler giderek yaygınlaşmaktadır. Akıllı ortamlar yapay zekâ teknolojileriyle
desteklendikçe ortamdaki bireylerin durumunu ve gereksinimlerini daha doğru biçimde
saptayarak, bireylerin daha kaliteli hizmet almalarını sağlayacaklardır (Zafra vd., 2016).
Kişisel yaşam günlüğü sistemi çevredeki kalıtsal yapılarla da etkileşim içinde olmalıdır.
Bu durum diğer kişiler, aile deneyimleri, grup deneyimleri, kurumsal çözümler vb. dış
deneyim kaynaklarına eş zamanlı olarak bağlanmayı ya da bu kaynaklardan aktarma yapmayı
da içermektedir. Bu örneklerdeki günlük verisi yakalayan kaynaklar genellikle kalıtsal
sistemler oldukları için güncel yaşam günlüğü sistemlerine bağlanmaları için özgün
bağlantılar geliştirilmesi gerekebilmektedir.
Bu türden kalıtsal sistemlere ve bu sistemlerden okuma yapabilmek için gerekli
sistemlere aşağıdaki örnek verilebilir:
- Araç kameralarıyla yakalanan araç içi ve araç dışı video görüntüleri (Bu
sistemlerin çok algılayıcılı ve çok kullanıcılı yaşam günlüğü kaydedicisi haline
dönüştürülmesi gerekmektedir.)
- Kişisel dijital fotoğraf – video albümlerinin yaşam günlüğü sistemine dâhil
edilmesi (Bu amaçla görüntü arşivlerini tarayarak, çekim yapıldığı tarihi
belirleyerek yaşam günlüğüne aktaran uygulamaların geliştirilmesi gerekmektedir.)
- Ev dijital medya sunucusu (Hane halkına ait ortak yaşam günlüğü sisteminin
geliştirilmesi gerekmektedir.)
- Kişisel ve hane halkı medya yakalayıcısı (Web TV, TV kartı ile bilgisayarda yayın
izleme, Uydu platformu (Uydu alıcısı), IPTV platformları (Bilgisayar üzerinde),
dijital radyo). (Bu medyalardan günlük verisi yakalamak için hane halkına ait ortak
yaşam günlüğü sisteminin geliştirilmesi gerekmektedir.)
- Akıllı kişisel yardımcılar ve akıllı ev yardımcılarından veri yakalama (Kişisel ve
haneye ait akıllı yardımcıların günlüklerinin yaşam günlüğüne bağlanması için
uygulamalar geliştirilmesi gerekmektedir.)
Model B kendi başına çalışan bir yaşam günlüğü sistemi değildir. Bütün işlevlere sahip
olması için Model A, Model A1 ya da Model A2 ile birlikte kullanılmalıdır (Grafik 6).
Böylece, mobil ya da giyilebilir yaşam günlüğüne sahip bireyler çevrelerinde bulunan ve
RFID, Bluetooth, NFC, Wi-Fi ya da 4G ağlarıyla serbestçe yayın yapan algılayıcılardan
yakaladıkları günlük verilerini yaşam günlüklerine ekleyebilirler ve zaman çizgilerinde
görüntüleyebilirler.
Grafik 6. Model B - Çevreyle Bağlantılı Yaşam Günlüğü
Bu bölümün yazılmasında “Mutlu, M.E. (2017). Öğrenme Deneyimlerinin Yönetiminde Yaşam Deneyimlerini Yakalamak İçin Çok Katmanlı Bir Model, 3’üncü Uluslararası Eğitim, Uzaktan Eğitim ve Eğitim Teknolojileri Kongresi, ICDET 2017, Antalya” kaynağından yararlanılmıştır.
(Not: Yararlanılan kaynaklar yazı dizisinin sonunda topluca verilecektir.)
